Chyba każdy mieszkaniec naszego kraju słyszał coś o zamku w Malborku. Niektórzy uważają wręcz za punkt honoru choć raz w życiu odwiedzić ten największy na świecie gotycki kompleks. Co jednak wiemy o jego historii? Dlaczego akurat tutaj powstała stolica państwa zakonu krzyżackiego? Spróbujmy się tego dowiedzieć!
Jak to się wszystko zaczęło?
Teren dzisiejszego Malborka i jego okolic był kiedyś nazywany krainą Pomezanii, w której mieszkały plemiona pruskie. Pomorscy władcy założyli tu gród nazwany Czartyr. Jednak już w połowie XIII wieku przejęli go Krzyżacy. Postanowiono wtedy o wzniesieniu ufortyfikowanego zamku, którego budowa rozpoczęła się w 1275 roku. W następnym roku znajdująca się w pobliżu osada otrzymała prawa miejskie oraz nazwę – Marienburg (od Maryi Panny, patronki zakonu).
Miasto początkowo miało zaledwie jedną ulicę, pośrodku której wytyczono rynek. W XIV wieku wybudowano tu także gotycki ratusz. Zadbano również o to, by całą miejscowość otaczały mury z kilkoma wieżami obronnymi.
Decyzja o przeniesieniu stolicy państwa Zakonu Krzyżackiego z Wenecji do Malborka zapadła w 1309 i była poprzedzona sukcesami militarnymi na pomorzu oraz niepewną sytuacją w Europie Zachodniej (m.in. zlikwidowano wtedy zakon templariuszy we Francji).
Kim byli Krzyżacy?
Warto dowiedzieć się czegoś więcej o samym zakonie krzyżackim. Był on bowiem jednym z trzech największych korporacji zakonno-rycerskich, jaki powstał w XI i XII na fali krucjat. Dorównywać mu mogli jedynie joannici i templariusze.
Zakon założyli mieszczanie lubeccy i bremeńscy dokładnie w 1191 roku, kiedy oblężono Akkę. Celem korporacji początkowo była opieka nad rannymi i chorymi pielgrzymami. Później obmyślono również strukturę zakonu: spośród braci zakonnych wybierano wielkiego mistrza oraz najważniejszych dygnitarzy. Właśnie to ciało doradcze razem ze swoim władcą rządziło Państwem Zakonnym.
Od samego początku XIV wieku kolejni wielcy mistrzowie chcieli opanować Pomorze Gdańskie i połączyć je z Brandenburgią. Początkowa polityka pokojowa (opierająca się na wykupie ziem) została dość szybko zamieniona na działania zbrojne. I co tu dużo mówić – cel został osiągnięty: stworzono na ziemi Prusów podległe wyłącznie papieżowi państwo zakonne.
Upadek zakonu krzyżackiego
Choć początkowo zakonowi krzyżackiemu przyświecały pewne wartości cenione w średniowieczu, historia pokazuje, że szybko stał się on bardziej oprawcą niż wspomożycielem. To zaś skłoniło Rzeczpospolitą do obrony oraz odebrania zagrabionych jej terytoriów. Słynna bitwa pod Grunwaldem, która miała miejsce 14 lipca 1410 roku, stała się ukoronowaniem działań Korony Polskiej. Krzyżacy musieli się poddać, a ich stolica została przeniesiona do Królewca.
Jak już wiemy, Polska nie chciała oddać ani jednego kawałka ziemi za darmo, ale kolejne sukcesy następowały stopniowo. W XV wieku wojska dwukrotnie oblegały miasto. W końcu, w 1457 roki Kazimierz Jagiellończyk wykupił twierdzę za 190 tys. węgierskich florenów, co na ówczesne czasy było sumą ogromną. Malbork został przyłączony do Polski w 1466 roku i od tej pory stał się rezydencją królów oraz jednym z największych arsenałów kraju.
Przeczytaj też: Historia cukrowni w Malborku | Twierdza w Malborku – ciekawostki i historia
Dalsza historia zamku
Burzliwa historia Zamku mogłaby się w tym momencie zakończyć. Niestety jednak Państwo Polskie zmagało się z wieloma innymi problemami, a twierdza stała się obiektem kolejnych ataków Szwecji. Została ona zajęta przez nich najpierw w 1626 roku, a później podczas potopu szwedzkiego. Polska odzyskała zamek dopiero w 1660 roku, kiedy ogłoszono pokój w Oliwie, podjęto się wtedy też szeregu napraw i modernizacji.
Kolejny cios otrzymał Malbork podczas pierwszego rozbioru Polski, kiedy to zamek przeszedł pod władanie Fryderyka Wielkiego. Wojska dokonały wtedy olbrzymiej dewastacji, chcąc utworzyć koszary, a następnie magazyn wojskowy (dla którego wyburzono wszystkie gotyckie sklepienia w Zamku Wysokim). Prace mające przywrócić dawny blask zostały podjęte w 1882, a kierował nimi Konrad Steinbrecht.
Z punktu widzenia tej historii najciekawszym architektonicznie miejscem na terenie całego kompleksu jest Pałac Wielkich Mistrzów. Jego bryła miała podkreślać znaczenie państwa krzyżackiego, ich ambicje i wielkie bogactwo. Pałac wyposażono nawet w układ centralnego ogrzewania i toaletę, przez co dorównywał on najwyższym standardom w całej Europie. Szacuje się, że w przeliczeniu na obecną wartość pieniądza, wzniesienie całego zamku w Malborku mogło kosztować nawet 10 miliardów złotych!
